Στις αρχές του Νοέμβρη λάβαμε ένα email από την ομάδα «Ο κήπος των Παιδιών» στο Καϊμακτσαλάν, όπου μας πληροφορούσαν ότι υπάρχει στα μέρη τους μια αγωνίστρια του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Αν και είχαμε τελειώσει τον κύκλο των συνεντεύξεων, αποφασίσαμε να κάνουμε ακόμη ένα ταξίδι. Αυτό δε που μας κέντρισε ιδιαιτέρως το ενδιαφέρον ήταν το γεγονός ότι επρόκειτο για σλαβόφωνη νοσοκόμα του ΔΣΕ. Στις 26 Νοεμβρίου οργανώσαμε τα πάντα και αναχωρήσαμε για τα χωριά της Έδεσσας.
Μετά, λοιπόν, το πρώτο μας ταξίδι στον Γράμμο, ακολούθησε άλλο ένα.
Στάση πρώτη: χωριά Παναγίτσα και Ζέρβη και Καϊμακτσαλάν
Το πρώτο μέρος που επισκεφτήκαμε ήταν το χωριό Παναγίτσα. Συναντηθήκαμε με τη Σαμάνθα, τη Μαριάννα, τον Χρήστο και τον Ερμή από τον «Κήπο των Παιδιών» στο Καϊμακτσαλάν, οι οποίοι είχαν την καλοσύνη, παρά το γεγονός ότι δεν γνωριζόμασταν μέχρι εκείνη τη στιγμή να μας παραχωρήσουν το σπίτι του Ερμή για να μείνουμε (γι’ αυτό τους ευχαριστούμε, καθώς είναι μια κίνηση που δεν θα ξεχάσουμε).
Αφού τακτοποιηθήκαμε, φύγαμε απευθείας για να κάνουμε την πρώτη επαφή με την αγωνίστρια Ευσταθία Δάγγα – Βαλταδώρου στο χωριό Ζέρβη. Κανονίσαμε τις λεπτομέρειες της επόμενης ημέρας, που θα γινόταν η συνέντευξη με την κυρία Δάγγα – Βαλταδώρου και γυρίσαμε πίσω για να ξεκουραστούμε.
Ξυπνήσαμε το πρωί και πήγαμε στη Ζέρβη για τη συνέντευξη. Μεταξύ άλλων η κυρία Ευσταθία μας μίλησε για το πώς ήταν η ζωή στο βουνό, ενώ αναφέρθηκε και στις διώξεις των σλαβόφωνων πληθυσμών.
Όταν τελείωσε η συνέντευξη, ενώ είχαμε σκοπό να φύγουμε τα παιδιά μας ενημέρωσαν ότι στο Καιμακτσαλάν υπάρχουν συνθήματα χαραγμένα σε κορμούς δέντρων και άλλες εικόνες, οι οποίες ήταν από την περίοδο εκείνη και θα μπορούσαν να μας χρησιμεύσουν στο ντοκιμαντέρ.
Αποφασίσαμε, λοιπόν, να κάτσουμε άλλη μια ημέρα και να φύγουμε την επομένη.
Πήγαμε στο βουνό, όπου περάσαμε 4 ώρες περιπλανώμενοι τραβώντας φωτογραφίες και πλάνα από διάφορα σημεία. Αφού ευχαριστήσαμε τα παιδιά φύγαμε και διανυκτερεύσαμε στο χωριό Ψαράδες, το οποίο είναι στις Πρέσπες, μιας και στο Βίτσι δεν επιτρεπόταν να πάμε, δεδομένου ότι η Καστοριά εκείνη την περίοδο ήταν σε τοπικό lockdown. Ξεκουραστήκαμε γιατί την επόμενη ημέρα το ταξίδι μας θα ήταν μεγάλο.
Στάση δεύτερη: Πρέσπες και γύρω χωριά
Ξεκινήσαμε με την τοποθεσία Μπάμπα, όπου βρήκαμε πολυβολεία του ΔΣΕ.
Εν συνεχεία, πήγαμε στο χωριό Πυξός, όπου είχε λάβει χώρα η 1η Πανελλαδική Συνδιάσκεψη Γυναικών το 1949. Το μοναδικό που θύμιζε εκείνες τις μέρες ήταν το μνημείο του ΚΚΕ, το οποίο είναι αφιερωμένο στις μαχήτριες αυτές. Ήταν εξαιρετικά συγκινητικό και στενάχωρο το γεγονός ότι κάποτε αυτό το χωριό αριθμούσε κάποιες εκατοντάδες ανθρώπων, που είχαν τα σπίτια και τη ζωή τους εκεί. Σήμερα, το χωριό είναι μια πεδιάδα, σαν να μην πέρασε ποτέ από εκεί άνθρωπος.
Συνεχίσαμε με το Βροντερό, όπου επισκεφτήκαμε τη σπηλιά του κομμουνιστή γιατρού Πέτρου Κόκκαλη. Στη σπηλιά είχε στηθεί ένα από τα νοσοκομεία των μαχητών.
Άλλωστε, σε ολόκληρη την περιοχή είχαν στηθεί νοσοκομεία του ΔΣΕ, όπως για παράδειγμα στο χωριό Ψαράδες.
Στο Βροντερό φάγαμε στην ταβέρνα της Φρειδερίκης, η οποία ήταν ένας έξω καρδιά άνθρωπος, που μας μίλησε για το χωριό. Στη συνέχεια κάναμε μια μικρή επίσκεψη στον Άγιο Γερμανό και οι τελευταίοι προορισμοί μας ήταν το χωριό Καλλιθέα, όπου βρίσκεται το μουσείο ΕΑΜ – ΕΛΑΣ – ΔΣΕ και η Πύλη Πρεσπών, όπου βρίσκεται η σπηλιά του Ζαχαριάδη.
Η εντύπωση που μας έδωσε το μουσείο είναι ότι δίνει ζωή στον τόπο, ενώ συντηρεί την ιστορία. Στη σπηλιά του Ζαχαριάδη δυστυχώς φτάσαμε όταν ο ήλιος έδυε, οπότε δεν μπορέσαμε να μπούμε μέσα.
Στάση τρίτη: Εγκαταλελειμμένα γύρω χωριά
Την επόμενη ημέρα, φύγαμε από τη Φλώρινα και ταξιδέψαμε προς την Καστοριά για να βρούμε κάποια εγκαταλελειμμένα χωριά. Συγκεκριμένα, επισκεφτήκαμε τον Γαύρο, την Κορέστια και τον Μαυρίκαμπο.
Στο τελευταίο χωριό, μάλιστα, βρήκαμε και ένα γραμμένο σύνθημα του ΔΣΕ, που έλεγε «Ο ΔΣΕ είναι ατσαλένιος» καθ’ υπόδειξιν του οδηγού «Βίτσι (Ιστορικός – Ταξιδιωτικός οδηγός) Στα βήματα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας» από τη Σύγχρονη Εποχή.
Ήταν σαν σκηνή από ταινία για εμάς να βλέπουμε αυτά τα χωριά, σαν να είχε παγώσει ο χρόνος στη δεκαετία του ΄40. Ωστόσο, δεν πρόκειται για ταινία, αλλά για μια πραγματικότητα.
Ολοκληρώνοντας το ταξίδι αυτό και έχοντας ολοκληρώσει ένα πολύ μεγάλο μέρος του ντοκιμαντέρ νιώσαμε δικαιωμένοι από την επιλογή μας να ασχοληθούμε με ένα ιδιαίτερο θέμα, όπως είναι η συμμετοχή των γυναικών σε έναν παρτιζάνικο στρατό.
Υ.Γ.: Φυσικά, για άλλη μια φορά ευχαριστούμε όλους εσάς που με την οικονομική και όχι μόνο βοήθεια, μας στηρίζετε μέσω του crowdfunding του ντοκιμαντέρ.
* Στίχος από το ποιήμα του Πωλ Ελυάρ με τίτλο «Για να μην είμαστε άλλο μόνοι»